Jak nie szufladkować ludzi: 6 sposobów na Podstawowy Błąd Atrybucji

Łatwo nadajemy ludziom etykietki. Jeden zbyt ostry review Twojego kodu i od teraz będziesz postrzegał recenzenta jako ograniczonego umysłowo i złośliwego. Jeden niefortunny komentarz podczas meetingu i będziesz przez lata myślał o swoim koledze jako o trudnym we współpracy i konfrontacyjnym. Jedno słabo opisane wymaganie i będziesz uważał swojego interesariusza za z natury niedbałego i głupiego.

Takie etykietki trudno usunąć i prowadzą do toksycznej atmosfery. Czy jednak musi to działać w ten sposób? Czemu tworzymy te negatywne opinie? I, co ważniejsze, jak tego uniknąć?

Czemu szufladkujemy ludzi? Podstawowy Błąd Atrybucji.

Zachowanie jest rezultatem Twojego charakteru oraz kontekstu.

Z pewnością jesteś dobrym kierowcą. Ale czy Twój styl jazdy jest za każdym razem identyczny? Co w przypadku, gdy jesteś śpiący? Albo zezłoszczony? Albo spóźniony na lotnisko? Albo kiedy prowadzisz ze spuchniętą, skręconą kostką? Twoje obserwowalne zachowanie zależy nie tylko od Twoich osobistych cech ale też od sytuacji, w której się znajdujesz.

Znasz swój kontekst i swoje typowe zachowanie, więc sam siebie usprawiedliwiasz.

Przejechałeś właśnie przez skrzyżowanie na początku czerwonego światła. Nie przepadasz za agresywnym stylem jazdy i normalnie byś tak nigdy nie zrobił, ale masz skręconą kostkę i przydepnięcie z całej siły hamulców byłoby bolesne jak diabli. W normalnej sytuacji nazwałbyś jazdę z opuchniętą kostką brakiem odpowiedzialności, ale już jest zmierzch, a do domu masz 15 minut. To nie Twoja wina. Okoliczności Cię zmusiły – tylko ten jeden, jedyny raz.

Nie znasz kontekstu innej osoby więc przypisujesz zachowanie tej osoby wyłącznie cechom jej charakteru.

Tydzień później widzisz jak inny kierowca przejeżdża przez skrzyżowanie na czerwonym świetle. “Co za cymbał” – myślisz sobie. “Niektórzy w ogóle nie mają pojęcia, jak się prowadzi. Powinni takim odbierać prawo jazdy”. Popełniłeś właśnie Podstawowy Błąd Atrybucji – osądziłeś inną osobę poprzez pryzmat Twojej ograniczonej wiedzy o jej kontekście.

Jak przestać szufladkować ludzi?

W skrócie: pamiętaj, że pojedyncze zachowanie nie reprezentuje czyjegoś charakteru i spróbuj postawić się na miejscu tej osoby.

Parę pomysłów do rozważenia:

1. Uważaj na uogólnienia.
   Postaraj złapać się gdy mówisz (lub myślisz) sformułowaniami typu “zawsze”, “nigdy”, “on jest” itp. Spróbuj zastąpić je sformułowaniami “on zrobił”, “w tej sytuacji”, “tym razem” itd. – i zastanów się jak ta podmiana zmienia Twoją percepcję drugiej osoby.

2. Załóż dobrą wolę drugiej osoby.
   Ludzie rzadko działają z chłodną, złośliwą premedytacją. Zazwyczaj mają dobre intencje lub, w najgorszym przypadku, są po prostu niedbali. Spróbuj spojrzeć na zachowanie drugiej osoby jak na dobre intencje, które nie wypaliły – czy zmienia to etykietkę, jaką chciałeś przypiąć tej osobie?

3. Wymyśl dla drugiej osoby wymówki.
   Poświęć chwilę na wyobrażenie sobie możliwych usprawiedliwień dla zachowania drugiej osoby. Mogą nawet być przesadzone (“przejechał na czerwonym świetle bo właśnie mu się przypomniało, że zostawił odkręcony kran”); celem tej gimnastyki umysłowej jest przypomnienie sobie, że istnieje wiele innych potencjalnych powodów czyjegoś zachowania niż tylko jego wrodzone cechy charakteru.

4. Szukaj systemowych przyczyn.
   Zastanów się, czy nie istnieją jakieś zewnętrzne czynniki, które mogły spowodować zachowanie drugiej osoby. Przyjrzyj się zwłaszcza czy w podobny sposób nie zachowuje się więcej osób – jest o wiele bardziej prawdopodobne, że pewne wspólne, systemowe uwarunkowania wpłynęły na działanie tych ludzi, niż że wszyscy oni współdzielą podobne, negatywne cechy charakteru.

   (By dowiedzieć się więcej o tym, jak szukać systemowych przyczyn odwiedź ten artykuł)

5. Pomyśl jak Ty zachowałbyś się w podobnej sytuacji.
   Spróbuj sobie przypomnieć (albo wyobrazić) siebie w podobnej sytuacji. Czy ktoś patrzący z zewnątrz pochwaliłby Twoje zachowanie? Jak mógłby Cię zaszufladkować oceniając tylko tą jedną sytuację? Czy zgodziłbyś się z tą etykietką? Czemu nie? Jaki był powód Twojego zachowania?

6. Po prostu zapytaj drugą osobę o jej zachowanie.
   Nikt nie ma lepszego wglądu w czyjś kontekst niż ta osoba. Dlaczego więc miałbyś polegać na swoich domysłach zamiast skorzystać z najlepiej poinformowanego źródła? Pamiętaj jedynie, by nie brzmieć konfrontacyjnie, unikać osądów i pytać o konkretne zachowanie (“z jakiego powodu przejechałeś przed chwilą na czerwonym świetle?” zamiast “czemu jesteś takim nieodpowiedzialnym kierowcą?”).

Zrób pierwszy krok.

Szufladkowanie ludzi to głęboko zakorzeniony impuls. Dzieje się podświadomie. Dlatego pierwszy krok ku wyeliminowaniu go to zwiększenie swojej samoświadomości. Jeśli zdołasz przyłapać się na tym, że przyklejasz komuś etykietkę, bitwa jest już w połowie wygrana. Z początku będzie to wymagało świadomego wysiłku. Nie poddawaj się jednak – wkrótce stanie się to odruchem. Potencjalnie zmieniającym Twoje życie.

Podziel się swoim zdaniem!

Jeśli miałeś okazję wypróbować któreś z powyższych technik, albo znasz jeszcze jakieś, bardzo chciałbym się o tym dowiedzieć! Napisz co o tym myślisz w komentarzach poniżej!